Cmentarz żydowski w Lutowiskach

Do II wojny światowej Lutowiska były największym skupiskiem ludności żydowskiej w tej części Bieszczadów - w 1939 roku mieszkało w mieście 2000 Żydów /w większości chasydów/. Stanowili oni najliczniejszą grupę mieszkańców z ogółu 3000 osób. Tak liczna społeczność miała m.in. dwie synagogi /drewnianą i murowaną/ oraz dwie szkoły religijne.

Na początku II wojny światowej miasteczko znalazło się pod okupacją sowiecką. Prawdopodobnie wtedy część Żydów została wywieziona w głąb ZSRR. W 1941 roku Lutowiska zajęli Niemcy /gmina żydowska liczyła wówczas 1420 osób/. W 1942 roku Niemcy rozstrzelali w okolicy kościoła około 650 Żydów. Drugiej masowej egzekucji dokonali na około 60 Żydach, którzy uciekli i schronili się w szałasach pod Bukowym Berdem. Drewniana zabudowa jak i obie synagogi zostały spalone.

Pozostałością po tak licznej społeczności wyznania mojżeszowego jest cmentarz, który pod względem wielkości jest drugim w kolejności po leskim w tej części Polski. Sam kirkut to ponad 1000 nagrobków. Najstarszy datowany jest na 5 grudnia 1796 roku zaś najmłodszy na 29 lutego 1940 roku. Cmentarz służył jako miejsce do pochówku nie tylko dla mieszkańców Lutowisk ale także dla Żydów z Polany, Stuposianów, Zatwarnicy i Skorodnego.

Znajdujące się na cmentarzu macewy ozdobione są różnymi ornamentami, o określonej symbolice. Na większości nagrobków można spotkać różne ornamenty roślinne mające charakter czysto ozdobny oraz kolumny symbolizujące bramy nieba. Ponadto na nagrobkach męskich można znaleźć: lwa /nawiązanie do imienia Jehuda czyli lew/, jelenia, zwoje Tory /świadczą o znajomości Pięcioksięgu/, dzbanek /u Lewitów/. Natomiast na kobiecych macewa można spotkać ptaki oraz świecznik /związane jest to z ich liturgiczną rola zapalania świec na początku szabatu/.

Literatura:
Bieszczady, przewodnik, wyd. Rewasz
Gmina Lutowiska

Wirtualny Sztetl

Położenie cmentarza

Cmentarz znajduje się na pagórku, ok 400m na wschód od centrum Lutowisk /za boiskiem/, w sąsiedztwie tzw. Posady Górnej. Pod sam kirkut można dojechać samochodem.